Położenie
Tworków to rozległa wieś nad lewym brzegiem Odry, 15 km na południe od Raciborza, niedaleko ujścia Psiny, od południowego zachodu graniczy z Czechami. Historycznie leży na Górnym Śląsku i jak wiele innych wsi w tym regionie, ma zachowane charakterystyczne ślady dawnego układu osadniczego. Do dziś zachował się centralny, wrzecionowato wydłużony plac dawnego nawsia, którego jeden z końców zajmuje kościół. Przez miejscowość przebiega Droga krajowa nr 45. Najbliżej położonymi miastami są Krzanowice, Racibórz, Wodzisław Śląski oraz czeski Bogumin.
HISTORIA
Tworków leży blisko historycznej granicy śląsko-morawskiej, być może doprecyzowanej na rzece Psinie po roku 1180, prawdopodobnie około 1194, jako granicy pomiędzy księstwem raciborskim Mieszka Plątonogiego a Morawami.
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1350, kiedy stała się własnością rodziny Tworkowskich. Jej początki sięgają jednak prawdopodobnie roku 1258. Wioska była własnością rodziny Tworkowskich aż do XV wieku, następnie należała do Jana Klemie z Ligoty, rodziny Wodnikowskich, Wieczów, Gaszynów, Reiswitzów. W XIV wieku wzniesiono kościół, który przebudowywano w XVII i XIX wieku.
Z XIV wieku pochodzą najstarsze fragmenty zamku wybudowanego w stylu gotyckim. Około XVI wieku rozbudowano go zmieniając jego styl na renesansowy. Został częściowo zniszczony podczas II wojny światowej, dziś pozostały po nim tylko ruiny.
Od 1674 istniała we wsi szkoła parafialna. Budowę nowej placówki rozpoczęto w 1800. W początkach XVIII wieku Tworków zamieszkiwało 24 gospodarzy, 40 komorników i 5 wolnych ludzi (karczmarzy i młynarzy). W miejscowych stawach prowadzono hodowlę karpia. W 1875 roku wybudowano drogę przechodzącą przez wieś, a w 1878 zegarmistrz Weis zainstalował na wieży zamku Zegar. W tym samym roku we wsi istniała już poczta, a 5 lat później mieszkańcy mogli korzystać z telegrafu. Po podziale Górnego Śląska Tworków znalazł się po stronie niemieckiej, ale mieszkańcy działali w ramach Związku Polaków w Niemczech[potrzebny przypis].
6 kwietnia 1945, w czasie walk toczonych w rejonie wsi, poległ Stepan Wajda – oficer 1 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Pancernej, pośmiertnie wyróżniony tytułem Bohatera Związku Radzieckiego.
W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Zabytki
Kościół parafialny pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, wybudowano w latach 1691-1694, w miejsce drewnianego, który spłonął w 1676 roku. Nową świątynię konsekrował w roku 1697 sufragan wrocławski Johann Brunetti. W 1738 roku kościół otrzymał bogaty, barokowy wystrój wnętrza. Ołtarz główny posiada bogatą dekoracje snycerską, a w jego centralnej części znajduje się obrazy Przekazanie kluczy św. Piotrowi i Nakarmienie rzesz pochodzące z przełomu XVII i XVIII wieku. W górnej części ołtarz zdobią postaci aniołów. W kościele są 3 późnobarokowe ołtarze boczne, ambona i bogato zdobiona loża kolatorska z końca XVII wieku. W lewej bocznej nawie znajduje się krypta – miejsce pochówku zmarłych z rodziny Reiswitzów, dawnych właścicieli Tworkowa. W krypcie znajduje się duża liczba małych trumienek. Zmarli chowani byli w podwójnych trumnach – drewnianej i miedzianej. Te zewnętrzne pokryte były napisami charakteryzującymi zmarłego, cytatami z Pisma Świętego oraz ornamentyką roślinną. Nad całą budowlą dominuje ponad 40-metrowa wieża. Cały kościół jest wybudowany na wzgórzu o wysokości prawie 200 m n.p.m. Wpisany do rejestru zabytków 17 lutego 1955, nr rej. A/570/2019). Na cmentarzu wokół kościoła można odnaleźć wiele zabytkowych nagrobków. Naprzeciw głównego wejścia do kościoła znajduje się grób proboszcza tworkowskiego Augustyna Weltzla (1817-1879), który zasłynął jako autor opracowań historycznych dotyczących Górnego Śląska..
W miejscu dzisiejszego pałacu miała znajdować się średniowieczna warownia wzniesiona w stylu gotyckim. W 1557 dobra tworkowskie nabył sędzia ziemski Kasper Wiskota von Wodnik. W 1567 rozpoczął (lub zakończył - taka data widnieje na detalu wieży) budowę pałacu, jako swojej rodowej siedziby. Możliwe też, że była to tylko przebudowa starszego obiektu, świadczyć może o tym obecność ciosanego kamienia oraz gotycki układ cegieł w jednej z partii murów piwnicy. Powstało wówczas skrzydło zachodnie z wieżą, następne dwa powstały w późniejszym czasie - w 1600 lub najpóźniej przed 1666 rokiem. Część środkowa pałacu (północna) posiadała wybrzuszenie w kierunku południowym z dwoma skrzydłami po bokach, które otaczały dziedziniec.
Po kilku latach Kasper von Wodnik zmarł, a dobra i pałac przejął Johann von Bess von Cöln und Katowitz, sędzia ziemski księstwa opolsko-raciborskiego. Jego brat, Adam, sprzedał dobra rodzinie von Charwat, która była już w posiadaniu kilku dóbr w okolicach Raciborza. Kolejnym właścicielem została rodzina Lassota, a następnie Lichnowski, którzy w latach 1621-1637 rozbudowali pałac i zmodernizowali wnętrza.
W 1637 Tworków kupił Wilhelm Boreck, radca cesarza Ferdynanda II, starostwa księstwa wrocławskiego. Jego syn i kuzyn sprzedali majątek wdowie po zmarłym Wilhelmie (nie miała praw dziedziczenia) za 23 tys. talarów; nowa pani tworkowska wyszła za mąż za Wacława von Reiswitz, którego potomkowie byli właścicielami przez kolejne kilkadziesiąt lat. W czasie wojny trzydziestoletniej w pałacu mieściła się kwatera wojskowa.
W 1714 Tworków kupił baron von Trach, jego siostra sprzedała go w 1772 rodzinie Eichendorff za 130 tys. guldenów, która założyła tutaj park w stylu angielskim oraz powiększyła położone w pobliżu stawy.
W 1841 do Tworkowa wprowadzili się ostatni, jak się miało okazać, mieszkańcy pałacu – rodzina von Saurma-Jeltsch. W latach 1872–1874 przeprowadzili gruntowną przebudowę kompleksu w stylu neorenesansowym; pracami kierował Carl Heydenreich (współpracował m.in. przy przebudowie pałacu w Kopicach). Najbardziej widocznym nowym elementem była czworoboczna wieża, dobudowana do skrzydła wschodniego, a wieża w części zachodniej otrzymała wystrój neogotycki. Zachowano układ wnętrz i jedynie w pawilonie północno-zachodniego narożnika powstał gabinet oraz pokój bilardowy. Dziedziniec otoczono arkadami.
W styczniu 1931 w pałacu wybuchł pożar, obejmując niemal cały obiekt wraz z wieżą – łunę było widać w promieniu 60 kilometrów. Od samego początku podejrzewano podpalenie w celu wyłudzenia odszkodowania). Dach miał zostać zaimpregnowany łatwo palnym środkiem, a świadkowie tego wydarzenia mieli zginąć w niewyjaśnionych okolicznościach[2]. Towarzystwo ubezpieczeniowe odmówiło wypłaty odszkodowania, twierdząc, że celowo zniszczono też partie ocalałe od ognia. Dyrektor dóbr tworkowskich pozwał ubezpieczyciela przed sąd w Raciborzu, żądając pół miliona marek - ostatecznie w wyniku wyroku przyznano 100 tys. marek; sędzia argumentował, że część zamku nie została zniszczona przez żywioł.
Pałacu już nigdy nie odbudowano, jedynie prowizorycznie nakryto dachem. W 1945 podczas działań wojennych pałac spłonął po raz drugi. Starostwo Powiatowe w Raciborzu szacowało zniszczenia na 90%. W 1957 zgodzono się na rozbiórkę obiektu (w uzasadnieniu stwierdzono, że jest to mienie poniemieckie, niestanowiące zabytku, zniszczone w czasie działań wojennych, nie nadające się do odbudowy). Do rozbiórki na szczęście nie doszło, ale ruiny niszczały coraz bardziej. W 1963 sporządzono jedyne do tej pory studium historyczno-architektoniczne pałacu.
Obecnie w najlepszym stanie zachowała się wieża (na jej ścianie widać datę 1872 z informacją o budowie oraz herb rodziny von Saurma-Jeltsch) oraz korpusy skrzydeł. Ruiny od 2004 są własnością gminy Krzyżanowice; ogrodzono je i prowadzone są w nich prace zabezpieczające.
W 2016 r. gmina otrzymała 715 tys. euro w ramach transgranicznego projektu z gminą Szylerzowice na rewitalizację wieży i ruin. Dzięki środkom udało się je zabezpieczyć, udostępnić dawną wozownię i wieżę zamkową pełniącą obecnie funkcję widokowej. Obiekt jest udostępniony dla zwiedzających od połowy 2020 r. codziennie w godzinach od 10:00 do 19:00. Wstęp jest darmowy. Wieczorami można podziwiać iluminację świetlną.
Drugim obiektem sakralnym parafii Tworkowskiej
jest kościół filialny p.w.św.Urbana (Urbanek)
odległy ok. 2,5 km w kierunku zachodnim od centrum wsi.
Wzniesiony w 1779 r. w stylu póżnobarokowym,
jednonawowy, na zewnątrz oszkarpowany o ścianach ramowych .
Wieżyczka z 1869 r. Ołtarz rokokowy z 1779 r. ze współczesnym obrazem św. Urbana w centrum.
Po bokach obrazu rzeżby przedstawiające śś.Sebastiana i Floriana oraz
św. Jadwigę i nieznaną męczenniczkę. Ambona z tego samego okresu połączona z emporą loży kolatorskiej .
Dwa ołtarze boczne,jeden z lewej strony z figurą przedstawiającą Serce NMP,
z prawej strony figura Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Na ścianach małe obrazy przedstawiające Drogę Krzyżową.
W 2007 r.po wielu latach prac , zakończono remont generalny,o co postarali się ks. proboszcz Piotr Tkocz i parafianie.
Kościółek św. Urbana jest miejscem pątniczym.
Regularnie dwa razy w roku odbywają się tu msze św. i nabożeństwa:
Ciekawostki
W 1839 przy pałacu uruchomiono browar, w którym produkowanego piwo na sposób bawarski, pierwsze tego typu na Górnym Śląsku. Zakład zaczął prosperować jeszcze lepiej pod rządami rodziny Saurma-Jeltsch; w 1852 gruntownie go zmodernizowano, a w 1874 zaczęto produkcję piwa typu pilzneńskiego.
W okresie od wiosny do jesieni w weekendy kursowały do Tworkowa specjalne pociągi z Raciborza, dowożące gości do ogródka piwnego i piwiarni, w dni robocze do składów towarowych dostawiano wagony osobowe. Był to ewenement w skali Śląska.
Mały zakład, wykorzystujący wszelkie ówczesnego nowinki techniczne, został jednak zamknięty pod koniec XIX wieku, nie wytrzymując konkurencji z większymi browarami.
Anna Maria Wyszkoni (ur. 21 lipca 1980 w Tworkowie) – polska piosenkarka wykonująca muzykę z pogranicza popu i rocka, kompozytorka, autorka tekstów, prezenterka, spikerka i dekoratorka wnętrz.
W latach 1996–2010 wokalista zespołu Łzy. Solowo wydała pięć albumów: Pan i Pani (2009), Życie jest w porządku (2012), Kolędy wielkie (2015), Jestem tu nowa (2017) oraz Z cegieł i łez (2022).
W 2010 czasopismo „Machina” umieściło ją na liście „50 najlepszych polskich wokalistek”
Galeria
GALERIA
